این روزها حداقل یک تخته فرش ماشینی را در خانه هر ایرانی
پیدا می‌کنید؛ اما چند نفر از ما درباره تاریخچه و قصه این محصول اطلاع داریم؟ اگر
درباره این عناصر جذاب که به خانه‌های ما رنگ و گرما می‌دهند کنجکاو هستید، تا
انتهای این مطلب ما را همراهی کنید. فرش لوکس از تاریخچه فرش ماشینی و دلیل
محبوبیت امروز آن می‌گوید.
نقش فرش ماشینی دردکوراسیون داخلی کاملاً
روشن و تصور خانه‌ای بدون فرش برای ما ایرانی‌ها غیرممکن است. گرچه صنعت تولید فرش
ماشینی در ایران بسیار جوان است، پارامترهایی مانند قیمت، کیفیت و تنوع باعث محبوبیت
روزافزون آن شده. آغاز صنعتی شدن تولید فرش در ایران، کشمکش‌های زیادی به همراه
داشته که در این مطلب به آن می‌پردازیم. اما بد نیست قبل از آن نیم‌نگاهی به
تاریخچه فرش ماشینی در جهان داشته باشیم.
نگاهی به پیشینه تاریخی
فرش ماشینی در سطح جهان
اگرچه قالی‌بافی نخستین‌بار در کشورهای شرقی همچون ایران
رواج پیدا کرد، ولی صنعتی شدن آن در اروپا اتفاق افتاد. در دوره‌ای 2000 ساله،
اتفاقات خوبی برای هنر فرش‌بافی ایران روی داد اما تلاشی برای صنعتی شدن آن نشد.
ارزش هنری و ارج‌وقرب امروزی فرش ایران هم مدیون همین سبک سنتی اصیل است. با‌این‌حال
زحمت زیاد در مسیر تولید و قیمت بالا مانع می‌شد که مردم عادی به فرش دستباف
دسترسی داشته باشند. مسئله‌ای که صنعتی شدن تولید فرش می‌توانست به حل آن کمک کند.
از اواخر قرن 15 میلادی فرش ایرانی و ترک به انگلستان راه
پیدا کردند و سپس به آمریکا صادر شدند. در ابتدا تلاش صنعتگران اروپایی مکانیکی
کردن فرآیند تولید فرش بود. در این دوره در اروپا از دستگاه‌های قالی‌بافی پدالی استفاده
می‌شد. از 200 سال پیش کشورهای اروپایی به‌طورجدی به سمت صنعتی کردن تولید فرش
رفتند. بعد از ورود نیروی بخار به صنایع، یکی از اولین گروه‌هایی که صنعتی شدند،
صنایع نساجی بودند. بعدها در سال 1875 در کارخانه ریسندگی پنبه با مدیریت جیمز وات
و ماتیو بولتون، از موتور بخار برای صنعتی کردن تولید فرش استفاده شد. این موتور دست‌ساز
دست‌مایه‌ای برای ترغیب سایر صنایع برای ورود به عصر صنعتی بود. در سال 1928
نخستین ماشین بافندگی به کمک نیروی بخار راه‌اندازی شد.
اولین برخورد ایرانی‌ها
با فرش ماشینی
(قصه‌ای از مقاومت تا
محبوبیت و گستردگی و جایگزینی)
در کشور ما صنعت تولید فرش ماشینی عمری 50 ساله دارد و
صنعتی نسبتاً جوان محسوب می‌شود. نخستین‌بار در دهه 40 شمسی موضوع صنعتی شدن تولید
فرش در ایران مطرح شد. البته در برخورد اول استقبال چندان خوبی از این موضوع صورت
نگرفت. عموم مردم و کارشناسان در آن زمان نظر منفی نسبت به این مسئله داشته و شدیداً
با صنعتی شدن فرش‌بافی در ایران مخالف بودند. متخصصان معتقد بودند با ورود تجهیزات
تولید فرش ماشینی به ایران، هنر فرش‌بافی سنتی ایرانی به‌کلی نابود می‌شود. این مسئله
آن‌قدر جدی شد که حتی پای وزرا و دربار نیز به آن باز شده و موضوع در نطفه خفه شد.
برای مقابله با این صنعت حتی قانونی توسط مجلس وقت تصویب شد. درواقع کشف هرگونه ماشین‌آلات
و تجهیزات بافت فرش ماشینی جرم بوده و به حبس و جریمه نقدی منتهی می‌شد.
بااین‌همه در سال 1351 بالاخره صنعت پیروز شد و نخستین محموله
ماشین بافندگی وارد ایران گشت. به‌این‌ترتیب شرکت مخمل و ابریشم کاشان با وارد
کردن 6 دستگاه بافندگی کار خود را شروع کرد. این کارخانه توانست نخستین فرش ماشینی
را در منطقه خاورمیانه تولید کند. هم‌زمان با این شرکت کاشانی، گروه صنعتی بهشهر نیز
قراردادی با یک کمپانی بلژیکی منعقد کرد. به‌موجب این قرارداد سفارشی 10 میلیون مترمربعی
برای تولید فرش ماشینی به این شرکت واگذار شد. سال 52 نیز کمپانی صنایع کاشان 18
ماشین بافندگی ماکویی و اندویل تهیه نمود. در نتیجه تولید انبوه فرش ماشینی با نام
تجاری فرش راوند آغاز شد.
سال 54 دو شرکت دیگر با وارد کردن ماشین‌های بافندگی آلمانی
شروع به تولید فرش ماشینی تکسیما کردند. در شهرک صنعتی قزوین کارخانه فرش پارس راه‌اندازی
شد و هم‌زمان در رشت کارخانه "شه بافت" یا فرش گیلان فعالیت خود را شروع کرد. در
مجموع تا انقلاب سال 57 حدود 14 واحد تولید فرش ماشینی در ایران راه‌اندازی شده
بود. اسامی این شرکت‌ها را در ادامه می‌بینید. پس از انقلاب 8 کارخانه از این لیست
ملی شده و 6 مورد همچنان خصوصی باقی ماند.
1.
شرکت صنایع قالی کاشان (راوند)
2.
فرش گیلان (شه بافت سابق)
3.
فرش پارس
4.
فرش اکباتان
5.
مخمل و ابریشم کاشان
6.
فرش مشهد
7.
فرش البرز
8.
ریسندگی و بافندگی ری
9.
فلورمات اصفهان
10.
فرش مازندران
11.
فرش اصفهان بافت
12.
فرش شیراز
13.
فرش باستان یزد
14.
فرش مولن روژ
قیمت مناسب و کیفیت بالای فرش ماشینی تولید داخل، ایرانی‌ها
را به طرفداران پروپاقرص این کالا تبدیل کرد. به همین دلیل دوره 10 ساله اول ورود
این کالا به داخل کشور، هیچ‌گونه صادراتی صورت نگرفت. حتی در اواخر دهه 50 به دلیل
استقبال بالای داخلی، حواله‌های پیش‌فروش فرش ماشینی بین مردم ردوبدل می‌شد.
پس از انقلاب 57 وزارت صنایع وقت تصمیم جدی برای حمایت از
فرش دستباف ایرانی گرفت. به همین جهت صدور مجوزهای جدید برای کارخانه‌های تولید فرش
ماشینی را متوقف نمود. البته دو شرکت فرش دلیجان و نخشین کردستان توانستند مجوز فعالیت
خود را دریافت کنند. این محدودیت تا پایان دوران جنگ ادامه داشت تا در اواخر دهه
60 سیاست صدور مجوز آسان در دستور کار قرار گرفت. پس از آن کارخانه‌های کوچک در
شهرهایی چون یزد، مشهد، آران و بیدگل، کاشان و اصفهان فعال شدند.
در اواسط دهه هفتاد، کم‌کم بنای صادرات فرش ماشینی ایرانی
به کشورهای همسایه گذاشته شد. مقصد اولیه صادرات فرش ماشینی کشورهایی چون افغانستان،
عراق و پاکستان بودند. امروز با سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در صنعت فرش ماشینی،
ایران در جایگاه قابل قبولی در سطح بین‌المللی ایستاده است. امروز شهر کاشان را به‌عنوان
پایتخت تولید فرش ماشینی در ایران و جهان می‌شناسند.
برای آشنایی با انواع فرش ماشینی می‌توانید از این مطلب دیدن کنید
دلیل استقبال از فرش
ماشینی ایرانی چیست؟
شناخت خوب صنعتگران ایرانی از فرش و هنر فرش‌بافی حتی در
تولید فرش ماشینی به روش صنعتی تأثیر گذاشته. فرش ماشینی تولید ایران، از نظر جنس و
طرح بسیار به فرش دستباف شبیه بوده و کیفیت بالایی دارد. به همین دلیل نه‌تنها در
بازار داخلی که در بازار صادرات نیز آوازه فرش ماشینی ایرانی پیچیده است.
آیا فرش ماشینی جایگزین
فرش دستباف شده است؟
برای تولید فرش دستباف از الیاف طبیعی و روش‌های سنتی استفاده
می‌کنند. اشاره کردیم که در هنر فرش‌بافی ایرانی چندان تحولی رخ نداده و هنوز از
روش‌های سنتی در آن استفاده می‌شود. به همین جهت تولید یک تخته فرش دستباف ممکن
است حداقل یک ماه زمان نیاز داشته باشد. زمان‌بر بودن تولید و ارزش بالای هنری فرش
دستباف ایرانی بر ارزش مادی آن هم تأثیر می‌گذارد. به همین خاطر معمولاً فرش
دستباف ایرانی، قیمت بسیار بالایی داشته و کالایی لوکس به شمار می‌آید. البته این
نوع فرش همچنان مشتریان خود را حفظ کرده است و بازار خوبی دارد.
در پاسخ به این سؤال که آیا فرش ماشینی می‌تواند جایگزین
فرش دستباف شود، نمی‌توان پاسخ قطعی داد. قطعاً دیگر این دو کالا را نمی‌توانیم
جایگزین مناسبی برای هم بدانیم. قیمت مناسب، طرح‌های متنوع و کیفیت بالا در فرش‌های
ماشینی، باعث شده توجه بیشتری به سمت این کالا جلب شود. به‌طوری‌که امروز در اکثر
خانه‌های ایرانی از این کالا به‌خوبی استقبال می‌شود. اما فرش دستباف ماهیت هنری
پیدا کرده و مانند یک اثر هنری با آن برخورد می‌شود.
سخن پایانی:
در این مطلب نگاهی گذرا به تاریخچه فرش ماشینی در سطح جهانی
انداختیم. سپس از قصه ورود آن به کشورمان و برخورد اولیه مردم و صنعتگران با آن گفتیم.
اگرچه از زمان ورود فرش ماشینی به کشور ما زمان زیادی نمی‌گذرد، اما موفقیت
چشمگیری در این صنعت به وقوع پیوسته. به پشتوانه هنر اصیل فرش‌بافی ایرانی، صنعت فرش ماشینی توانسته خود
را با استانداردهای بین‌المللی هماهنگ کند. در انتها امیدواریم این مقاله که توسط فروشگاه اینترنتی فرش لوکس آماده شده موردتوجه شما قرار گرفته باشد.