این فقط موجودات زنده نیستند که منقرض می‌شوند؛ آثار هنری و صنایع دستی هم با کم‌توجهی به‌تدریج رنگ باخته و به فراموشی سپرده می‌شوند. "صنایع دستی" همچون شناسنامه فرهنگی یک کشور هستند و نه‌تنها در بحث گردشگری، اقتصاد یا اشتغال‌زایی موثرند که مُهر تاییدی هستند بر پیشینه تاریخی و جایگاه سیاسی یک کشور و این ضرورتِ حراست و حفاظت از آن‌ها را دوچندان می‌کند.
خوشبختانه در ایران هرچه کم داشته باشیم از هنر و صنایع دستی چیزی کم نداریم با این همه، زمان و تغییرات سلایق عاملی شده که جذابیت برخی دست‌مایه‌های هنری برای ما کم‌رنگ شود. "مخده" یکی از همان صنایع دستی است که تا همین چند سال پیش از پرکاربردترین و پرفروش‌ترین ملزومات خانگی بود ولی امروز عملا به فراموشی سپرده شده است!
این که مخده چیست و چه انواع و چه کاربردی دارد را در ادامه توضیح خواهیم داد همچنین فرش لوکس ایده‌هایی را ارائه می‌کند تا زمینه استفاده مجدد از مخده در دکوراسیون داخلی فراهم شود؛ تا انتها با ما باشید. 🙂
مخده چیست؟
مخده {تلفظ: Moxadde} یا در زبان محاوره‌ای مخطع، بالشی است که تا قبل از همه‌گیر شدن مبلمان، به‌عنوان یک اکسسوری ضروری در دکوراسیون داخلی استفاده می‌شده. ازآنجاکه مخده واژه‌ای عربی است، قدیمی‌ها آن را با نام "نازبالش" هم می‌شناسند که با پشتی‌های سنتی تفاوت دارد.
مخده را که بیشتر فرم استوانه‌ای داشته، کاملا از "پنبه" می‌انباشتند تا خوبْ سفت و سخت شود و روکش آن را از جنس قالی، ساتن، مخمل و یا کتان و با طرح و رنگی سنتی می‌دوختند. بالش مخده سفت‌تر و بلندتر از آن بوده که به‌عنوان بالشِ سر استفاده شود و بیشتر نقش تکیه‌گاهِ دست هنگام تکیه به پشتی را ایفا می‌کرده.
توجه داشته باشید که هنگام اشاره به پشتی و مخده از گذشته‌های دور صحبت نمی‌کنیم؛ تا همین دهه 70 و 80 خودمان، مخده و پشتی در جهیزیه تمام دختران دم بخت و در خانه اکثر ما ایرانی‌ها پیدا می‌شده. خب البته امروز سلایق برگشته و این عناصر جذاب و صمیمی که نتوانستند خود را با سلایق نسل جدید همسو کنند، با مبلمان‌های خشک و عصا قورت داده جایگزین شدند.
در گذشته مخده را با روکشی از فرش دستباف، انواع سوزن دوزی و یا پارچه‌های گران قیمت می‌دوختند که امروز برای استفاده خانگی چندان به‌صرفه نیست با این حال هنوز هم تنوع شکل و رنگ در تولید نازبالش و مخده سنتی رعایت می‌شود که خرید مخده را لذت‌بخش می‌کند.
اینجا می‌توانید اطلاعات خوبی برای انتخاب فرش کودک به دست آورید 🙂
کاربرد مخده در دکوراسیون داخلی
در بخش قبل به کاربرد مخده اشاراتی کلی داشتیم. ازآنجاکه در قدیم "راحتی" حرف اول را می‌زد، این عنصر هم مثل باقی عناصر دکوراسیون می‌توانست نقش‌ها و کاربردهای مختلفی پیدا کند. کاربرد رایج مخده یا نازبالش استفاده به‌عنوان تکیه‌گاهِ دست هنگام لم دادن بود. یا مثلا وقتی فرد به پشتی تکیه می‌داد، دست خود را روی نازبالش می‌گذاشت تا فرم راحت‌تری به خود بگیرد.
❗مخده را می‌توان به‌تنهایی استفاده کرد، اما در کار گروهی هم تجربه موفقی دارد. 😉
قدیم‌ترها ما چیزی داشتیم به اسم شاه نشین که پدربزرگ مبلمان‌های سلطنتی امروزی به شما می‌روند. شاه‌نشین‌ها را در اتاق اصلی یا همان اتاق پذیرایی می‌چیدند و ترکیبی بودند از تشکچه، پشتی و مخده که گاهی با یک میز یا کرسی در مرکز تکمیل می‌شدند. در این مجموعه، مخده‌ها دو نقش اساسی ایفا می‌کردند.
در حالت اول برای زیبایی بیشتر مبلمان سنتی، در فاصله بین تشک‌ها از مخده استفاده میشد که اگر بخواهیم مقایسه‌ای انجام دهیم، مخده حکم دسته‌ای با قابلیت جابه‌جایی برای شاه نشین داشت. در حالت دوم مبلمان سنتی را که عموما یکپارچه و دورتادور خانه چیده میشد، به کمک مخده تفکیک می‌کردند. یعنی با قرار دادن نازبالش‌هایی بین تشک و پشتی، آن را به بخش‌های دلخواه تقسیم کرده و باعث راحتی بیشتر افراد حین نشستن می‌شدند.
با این همه کاربرد، سؤال پیش می‌آید که آیا حذف مخده از دکور خانه‌ها کار درستی بوده یا نه؟ در ادامه ترفندهای جذابی ارائه شده که به علاقه‌مندان حفظ این صنایع دستی پرکاربرد اجازه می‌دهد آن را دوباره و در جای درست به کار بگیرند.
فرش پازیریک قدیمی‌ترین فرش دنیا ◀️ اینجا درباره آن بخوانید 🙂
مخده در فضاهای تجاری
کاربرد مخده فقط مختص فضاهای مسکونی نیست و امروز بیش از خانه‌ها در واحدهای تجاری نمونه‌های آن را می‌بینیم. بهترین مثال رستوران‌های سنتی هستند که به جای مبلمان یا میز و صندلی از تخت سنتی برای جایگیری مشتریان استفاده می‌کنند. این تخت‌ها که با فرش یا تشکچه پوشیده می‌شوند برای راحتی بیشتر به پشتی و مخده تجهیز شده‌اند که هم به راحتی و هم زیبایی دکور کمک می‌کند.
ایده‌هایی برای استفاده از مخده در دکوراسیون مدرن
همانطور که گفتیم هدف ما ارائه راهکارهایی مدرن برای استفاده مجدد از آن دسته صنایع دستیِ در حال فراموشی همچون مخده است که ازقضا تا چندین سال پیش کاربرد بسیاری در زندگی ما داشته‌اند. بااینکه نازبالش همچنان در دکوراسیون سنتی جایگاه خود را حفظ کرده اما بد نیست که راهکارهایی برای مناسب‌سازی و بهره‌برداری از آن در دیگر سبک‌های دکوراسیون نیز ارائه شود.
به همین دلیل است که امروز مخده را در اشکال متنوعی تولید می‌کنند؛ مخده استوانه، مخده مکعب مستطیل، مخده مثلثی، و حتی کوسن مخده از آن جمله‌اند. با اینکه مخده‌های جدید عموما از رویه‌های ارزان تولید می‌شوند اما هنوز هم می‌توان نمونه‌های کار-شده و ارزشمندی از آن را در بازار پیدا کرد. در ادامه با چند ایده کاربردی برای استفاده از مخده در دکوراسیون داخلی سبک مدرن آشنا می‌شوید.
✅ مخده به عنوان کوسن
فکر نمی‌کنید بیش از حد از کوسن‌های مدرن و ساده استفاده می‌کنید؟ اگر خانه‌تان مبلمان تک رنگ و دکور مدرن دارد، مخده را در فرم کوسن با روکش‌های سنتی تهیه کنید. هرچه طرح کوسن مخده شما شلوغ‌تر باشد، نمای خوشایندتری در دکوراسیون ایجاد خواهد کرد.
✅ نشیمنی کم هزینه در تراس و بالکن
داشتن فضای اختصاصی در بالکن و تراس تجربه خوشایندی خواهد بود که در نبود حیاط و باغچه کمی دلتنگی ما را رفع خواهد کرد البته هزینه بالای مبلمان فضای باز مانع از انجام این کار دلپسند می‌شود. به جای هزینه کردن برای مبلمان، کمی سلیقه به خرج دهید و با چیدن تعدادی گلدان، مخده و پشتی، کار را به زیبایی درآورید.
✅ بخش سنتی خانه
در هر خانه ایرانی، وجود فضایی که پیوند به گذشته را نشان دهد ضروری است. حتی اگر خانه‌ای با سبک مدرن دارید می‌توانید بخش کوچکی از آن را به دکوراسیون سنتی اختصاص دهید. اندازه این فضا اصلا اهمیتی ندارد، مثلا بخشی که گلخانه کوچک خود را چیده‌اید با چند آویز سنتی، قطعه فرشی خوشرنگ و یک تشکچه سنتی و در کنار آن یک مخده برای راحتی بیشتر، دکور کنید و آن را به‌عنوان فضایی برای خلوت یا مطالعه در نظر بگیرید.
✅ مکمل مبلمان
اگر مبلمان شما فاقد دسته و یا بخش جداکننده است (که غالب مبل‌های مدرن مثل مبل ال این ویژگی را دارند) می‌توانید از مخده خصوصا در مدل‌های ایستای آن به عنوان دسته مبل یا جداکننده آن استفاده کنید. اگر این کار را با سلیقه انجام دهید خیلی جذاب و مدرن از آب درمی‌آید.
✅ تضمین راحتی اعضای خانواده
اگر کودک دارید یا اگر عادت دارید که تلویزیون را درحالیکه روی زمین لم داده‌اید تماشا کنید، حتما یک مخده یا نازبالش تهیه کنید تا احساس راحتی بیشتری داشته باشید. خوب است که آن را هماهنگ با دکور خود انتخاب کنید که جلوه بیشتری داشته باشد.
ساخت مخده با فرش‌های کهنه
برای داشتن مخده سنتی همیشه لازم نیست هزینه‌ای صرف کنید، اگر در خانه فرش کهنه دارید، چرا مخده خودتان را نمی‌سازید؟ یادتان باشد جذاب‌ترین انواع مخده آن‌هایی هستند که با روکشی از فرش ساخته شده‌اند.
سخن پایانی
این مقاله را اَدای دِینی به مخده، این نوستالژی دو دهه گذشته می‌دانیم؛ امیدواریم که محتوای پیش رو توانسته باشد شما را با مخده و کابردهایش آشنا سازد. ایده‌های مطرح شده در بخش انتهایی به شما کمک می‌کند که در صورت امکان درب محل کار یا خانه‌تان را به روی مخده‌ها باز کنید و از ظرفیت آن‌ها بهره ببرید.
خوشحال خواهیم شد که نظرات و پیشنهادات شما را در کامنت‌ها ببینیم. 🙂